Казан шәһәре Яңа- Савин районы 9 нчы мәктәпнең 4 класс укучысы Костюнина Алинәнең иншасы. Җитәкче: татар теле һәм әдәбият укытучысы Костюнина Гөлнара Радик кызы Без төрле милләт кешеләре яшәгән республикада яшибез: рус, татар, чуваш, мари, удмурт һ.б. Минем исемем Алинә. Әнием татар, ә әтием рус милләтеннән. Шуңа күрә ике милләтне дә хөрмәт итәм. Ике телдә дә иркен сөйләшәм.Тик шулай да татр теле күбрәк ошый , чөнки әнием туган телендә бишек җырлары җырлап йоклатып, юатып үстерде. Дәү әнием исән чакта өйрәтеп калдырган догаларны без әнием белән һәр кич йоклаганда кабатлап, укып ятабыз. Мәктәптә куела торган кичәләрдә бик теләп катнашам. Татарча спектакльләрдә уйнарга, татарча җырлар җырларга шигырьләр сөйләргә яратам. Татарча сөйләшүче дусларым белән шул телдә генә аралашам. "Яңа гасыр” каналындагы татарча тапшыруларны рәхәтләнеп карыйм, "Күчтәнәч” тапшыруын бигрәк тә. Мин каникулларның җитүен зур түземсезлек белән көтеп алам. Җәйге, кышкы ... Читать дальше »

Хикмәтле дә син, сөйкемле дә син туган телем. Тел дигәч, башта тел турында сөйлисе килеп китә. Татар теленең аңлатмалы сүзлегенең өченче томында тел – дүрт биттән артык язылган. "Тел – умырткалыларда авыз куышлыгында тәм тату һәм азык чәйнәргә ярдәм өчен, кешеләрдә сөйләү өчен дә хезмәт итә торган орган.” Тел турында мәгълумат эзләп күп китаплар журналлар актардым, "Мәкальләр укыдым. Мәкалләрдә бит халык акылы туплана. Мәкальләр эзләргә кирәк”, -дип уйладым. Телнең ниндиләре генә юк. Авыз эчендәге сөйләшү өчен ярдәм итә торган әгъза, зур тел, кече тел, кош теле дип аталган татлы ризык, разведчиклар кулга төшерә торган әсир – сәгать теле. Гаиләдә сабый бала сөйләшә башласа, нәниебезнең теле ачылды диләр. Сүзсез торсаң телеңне йоттыңмы әллә дип орышалар. Күп сөйләшкәнгә тагын "тел бете” – дип кушамат тагып та куялар. Тел әче дә була, төче дә була. "Усал телләр җтте бабызның башына” дигән сүзен дәү әниемнең, мин бик аңлап бетерми идем. Нахак ... Читать дальше »

Интернеттан үземә кирәкле мәгълүмат эзләгәндә, соңгы халык санын исәпкә алу буенча нәтиҗәләргә тап булдым. Бу мәгълүматлардан Татарстанның төрле милләт вәкилләре аеруча күп яшәгән республикалардан берсе икәнен белдем. Бездә 115 милләт вәкиле яши. Милләттәшләребез 53% тәшкил итә, икенче урында - руслар. Руслардан соң сан ягыннан чуваш, удмурт, украин, мордва, мари, башкорт милләтләре. Азәрбайҗаннар 9 мең кешедән артык. Татарстан - күпмилләтле республика.Республикада яшәүче төрле милләт халыклары башкалардан аерылып тормыйча, махсус таләпләр куймыйча, толерант булып гомер итәргә тиеш дип саныйм мин.Чыннан да, республикабызда гомер итүче күпмилләтле халык туганнарча,чын дустанә шартларда, үзара аңлашып,ярдәмләшеп яши. Тарихка күз салсак, без моның шулай икәненә тагын бер кат инанабыз. Татарлар һәм руслар, озак гасырлар буенча бер урында яшәп, бер-берсенә яраклашып, төрле яктан үзара йогынты ясаганнар. Татарлар, мәсәлән, руслар-дан җир эшкәртү ... Читать дальше »

«Милләтем – киләчәгем». Минем туган авылым- Татар Тәкәше. Исеменнән күренгәнчә, ул татар авылы. Ә мин, шушы авылда туып, шушы авылда яшәүче, татар кызы. Туган илемне, туган туфрагымны, туган авылымны яраткан кебек, мин үз милләтемне дә бик яратам, хөрмәт итәм. Чөнки, татар халкы элек - электән үзенең тыйнаклылыгы, эчкерсезлеге, тәрбиялелеге, сафлыгы белән аерылып торган. Татар шагыйрьләренең кайсысының гына шигырен кулыңа алып укысаң да, аның эчтәлегендә Һәрвакыт матурлыкны күрә белү, дус - тату булу, туган илне, туган телне ярату, яхшылыкка өндәү чагыла. Татар халкы бик моңлы да әле ул. Безнең милли бәйрәмнәребезне җыр-биюсез, уен - көлкесез күз алдына да китереп булмый. Кичке уеннар элек - электән татар халкының иң матур, иң күркәм йолаларыннан саналган. җәйге матур кичләрдә, кояш баткач, су буйлары, ямь - яшел болыннар яшьләрнең шат авазларына күмелгән. Кичке уеннарда җыр - бию, уен - көлке бер генә минутка да тынып тормаган. Кич утырул ... Читать дальше »

"Син татармы?”дигәннәргә, "Әйе!”дип, әйтәм горур; Әтием-әнием дә татар, Балам да татар булыр! Әлегә мин үзем бала, Мәктәптә генә укыйм; Алда әле минем матур Киләчәгем, дип уйлыйм. Исемем, фамилиям русча язылып, русча әйтелсә дә, мин татар милләтеннән. Әтием дә, әнием дә, әбием белән бабам да татарлар. Үземнең татар милләтеннән булуым белән мин бик горурланам. Үз телемдә бар нәрсәне дә аңлыйм, рәхәтләнеп сөйләшә, аралаша алам. Татар теле-үз телем бик тә назлы, бик тә гүзәл булып яңгырый минемчә. "Минем милләтем, минем халкым бик кунакчыл, җор телле, җыр –биюгә оста ул. Минем яшьлегемдә дә шулай иде улым. Буш вакытыбыз булган саен, без-төрле милләт яшьләре:керәшеннәр,марилар,татарлар,бергәләп, матур-матур җыр-биюле уеннар оештыра идек, бер генә бәйрәмне дә онытмый идек.”,дип сөйли миңа әбием. Әтием белән без бик еш кына төрле кызык нәрсәләр турында сөйләшергә яратабыз. Ул миңа тормыш хәлләрен сөйли, яшәү кагыйдәләренә өйрәтә. Тормыштан алынг ... Читать дальше »

Халкым минем! Матур һәм горур яңгырый торган сүз. Бөтен дөньяга сибелеп яшәүче татарларым турында бик күп язарга, сөйләргә була. Әйе, көчле ул, дәртле ул, уңган, тырыш, батыр көрәшче. Без кайда гына тамыр җәйсәк тә, шул җирдә яшәүчеләр белән дустанә мөнәсәбәт урнаштырып, ярашып, хәтта яраклашып яшибез. Тамыры ерак дәверләргә барып тоташкан халкымның бай эчтәлекле үз сәнгате,үз теле, үз дәүләте бар. Россиядә халык саны ягыннан руслардан кала икенче урында торган татар халкы бай тарихлы. Мин Вахит Имамовның "Татарларның тыелган тарихы”("Запретная история татар” ) дигән китапны укып, татар халкының, чыннан да, үзенең иреге өчен көрәшеп яшәгән батыр,кыю халык икәненә инандым. Халкымның шушы сыйфаты Бөек Ватан сугышында да туган илебезнең азатлыгын,иреген саклап,яклап көрәшүдә тагын бер тапкыр расланды, исбатланды.1945 елгы Бөек җиңүгә татар халкы да зур өлеш кертте. Муса Җәлил, Сафиуллин Гани,Салихов Мидхат,Салихов Гатаулла, Султан Әмәт-Хан, Г ... Читать дальше »

Ө М Е Т. (Публицистик уйланулар) Мәктәп еллары һәрберебез өчен дә иң мөкатдәс һәм кабатланмас мизгел рәвешендә истә кала. Ул мизгелнең дә һәркем өчен кадерле хатирәләре була. Минем күңелем түрендә сакланып калган шундый изге истәлекләрнең берсе - үзем укыган мәктәбем. Мин бу мәктәпкә әти-әнием күрше авылдан күчеп килгәч, җиденче сыйныфны тәмамлаганнан соң килдем. Беренче сентябрь иртәсе әле булса да хәтеремдә саклана. Кояшлы, җылы көн иде. Күңелдә ниндидер билгесезлек, сагаю. Ничек укырбыз? Кемнәр укытыр? Яңа иптәшләр белән уртак тел табып булырмы? Җавап бирелмәгән сораулар бик күр иде. Сәгать тугыз тулганда без инде сафларга тезелеп бастык. Мәктәп директоры барыбызны да яңа уку елы белән котлады, әйбәт укуыбызны, тәртипле булуыбызны теләде. Шуннан соң без классыбызга кердек. ...Менә бүлмәгә уртача буйлы, сөйкемле йөзле, җитди чырайлы, бик пөхтә киенгән укытучы апа килеп керде. Ә без, кырык күз, аңа карап торабыз. Бу Рәмзилә апа Гәрәева ид ... Читать дальше »

Милләтем һәм аның киләчәге. Татарлар Рәсәй халкының тугыз процентын тәшкил итә. Мин дә татар! Һәм мин бу сүзне башымны күтәреп, горурланып әйтәм. Горурланырлык та шул. Тукае, Җәлиле, Сәйдәше, Туфаны... булган горур милләт баласы мин. Мин үземнең җырлы-моңлы туган телемә, горур милләтемә чын күңелдән бирелгән. Чиста, саф татар телендә сөйләшәм, Татарстан җирендә яшим. Нинди генә сынауларга дучар булмаган минем халкым?! Тукай сүзләре белән әйткәндә: Күпме михнәт чиккән безнең халык,
Күпме күз яшьләре түгелгән;
Милли хисләр белән ялкынланып,
Сызылып-сызылып чыга күңленнән. Сыналган-сыгылмаган, үз исеменә тап төшермәгән. Мин Исмәгыйлов Булат. Мәркәзебезнең 131нче лицеенда 8нче Д сыйныфында укыйм. Бу мәктәпкә мин быел гына килдем. Максатым: математика һәм физиканы тирәнтен өйрәнү. Элек 3нче татар гимназиясендә укыдым. Безнең гимназиягә танылган татар шәхесләре, артистлар, җәмгыять эшлеклеләре күп киләләр иде. Шул очрашуларның берсе ... Читать дальше »

Милләтем, аның киләчәге. Милләт – ул ана теле булган халык. Ана теле һәрвакыт беренче урында торырга тиеш, аның аша дөньяга, аң-белемгә юл ачыла. Минем ана телем, туган телем – ул татар теле. Бу иң бай, иң матур телләрнең берсе. Мин үземнең татар булуым, милләтем белән горурланам. Татар телендә сөйләшү күңелемне иркәли, рухи биеклеккә күтәрә. Татар халкының изге мәкальләре, әйтемнәре, җыр-моңнары минем күңелемә рәхәтлек хисләре биреп тора. Милләтебезнең киләчәге телебезне саклап кала алуыбызга бәйле. Моның өчен, без үз халкыбызның гореф-гадәтләрен, йолаларын, динен, тарихын хөрмәт итә белергә тиеш. Чөнки, ата-бабаларын, үз халкының тарихын оныткан кешенең киләчәге була алмавы билгеле бит. Шуңа күрә, без яшь буын, халкыбызга лаеклы, милләтебез горурланырлык зур шәхесләр булып үсик, бер-беребезгә битараф булмыйк. Илен, телен, динен, халкын хөрмәт итүче кеше генә шәхес дигән исемгә лаек була. Иң асыл сыйфатыбыз – кешелеклегебезне югалтмыйк. М ... Читать дальше »

Бар уем кичен-көндезен сезнең хакта, милләтем; Саулыгың – минем саулык, авыруың – минем авыруым. Бу юлларга Г.Тукай зур мәгънә салган. Күренеп тора, ул татар халкы, милләте, теле, киләчәге өчен кыска гомере эчендә дә күп борчылып, уйлап яшәгән. Нинди мәгънәгә ия икән соң "милләт, тел, киләчәк” сүзләре?! Минем уйлавымча, югарыда әйтелгән сүзләр бер-берсе белән тыгыз бәйләнештә. Милләт телсез, ә тел милләтсез була алмый. Тел белән милләт булмаса, киләчәкне дә күзалдына китереп булмый. Мин үзем татар милләтеннән булам, туганнарым да инсафлы татар кешеләре. Шуңа күрә моның белән горурланып яши алам. Туган тел дигәч, күзалдыма әти-әни, туганнарым һәм Туган илем килеп баса. Минем Туган телем - татар теле, Туган җирем – Татарстанның иң гүзәл һәм матур шәһәрләренең берсе – башкалабыз Казан. Монда туып-үсүем һәм белем алуым белән мин үземне, һичшиксез, бәхетле дип саныйм. Күп кенә атаклы шагыйрьләр, язучылар, танылган җырчы һәм композиторлар Татарс ... Читать дальше »

Мин – татармын. Минем милләтем – татар! Бу сүзләрне чын йөрәктән горурланып әйтәм. Безнең татар милләте — ана теле булган халык. Дөньяның төрле тарафларына сибелгән халкымның таянычы, йөрәк парәседәй нечкә, кадерле хәзинәсе — татар теле бар. Изгедән изге нәрсәсе — теленә кагылу белән беркайчан да риза булмады татар һәм булмас та! Язмыш ничек кенә кыйнаса да, җәберләсә дә, татар халкы үзенең илаһи көчен, рухи ныклыгын, газиз телен саклап калыр, бүленмәс һәм бердәм булып, башка милләтләр арасында мәңге сүнмәс якты йолдыз булып балкыр! Мин Яр Чаллы шәһәрендә тәрбияче булып эшлим. Балалар бакчасына йөрүче сабыйларга карыйм да уйланам: киләчәктә алар Чын Кеше булырлармы, без өйрәткән татар телен онытмаслармы? Мине җәмгыятебезнең тотрыксыз әхлагы, татар халкының киләчәге, милләтем язмышы да бик борчый. Минемчә, киләчәк кешесе алдынгы карашлы, зыялы, белемле, милләте өчен җаваплы һәм теле камил булган шәхес булырга тиеш. Менә шушы асыл сыйфатларн ... Читать дальше »

Милләтем- киләчәгем. Сөй гомерне,сөй халыкны, Сөй халыкның дөньясын... Һәр кеше өчен туган ил,туган тел,туган җир үзенең әти-әнисе кебек кадерле,газиз.Халык юкка гына "Теле барның-иле бар” дип әйтмәгән.Телен саклаган халык яши,онытканы төбеннән чери. Ярый әле телебезнең сагында язучылар,укытучылар,китапханәчеләр,театр артистлары тора. Алар ел дәвамында төрле чаралар,кичәләр, ярышлар уздыралар. Һәрбер милләтнең үзенә якын булган кешесе була.Ул безнең Тукаебыз. Берәр әһәмиятлерәк әйбер сөйләргә яки язарга уйласак Тукай шигырьләре белән башлыйбыз.Чөнки аның иҗатында һәр мәсьәләгә карата дөрес фикер табарга мөмкин. Ә ул фикерләр беркайчан да искерми.Тукай милләт шагыйре. "Милләткә "шигырендә ул: "Бар уем кичен-көндезен сезнең хакта, милләтем; Саулыгың-минем саулык,авыруың-минем авыруым”,-дип яза. Аның милләт шагыйре булуы барлык әсәрләрендә дә чагыла. Апрель-Тукай ае. Илебезнең күп төбәкләрендә бу көнне Шигырь бәйрәме, ,,Мин татарча сөйләшәм " ... Читать дальше »

Мәңгелек юлдаш һәм таяныч Һәр милләт өчен иң моңлы көй- милли көй, иң матур тел – милли тел. Әнә шуны тоеп, ләззәтләнеп яшәгәндә кеше эшләргә һәм укырга сәләтлерәк, бәхетлерәк була. Шундый бәхетне югалтмас өчен генә дә без ана телен белергә һәм сакларга тиешбез. Туган тел үзенең яңгырашы белән колакны назласа, ягымлылыгы белән исә күңелне юата, кешедә изгелек хисләре уята. Ягымлы ана теле- бигрәк тә балаларга аң-белем һәм тәрбия бирү өчен иң шифалы чишмә. Милләт- халыкның яшәү формасы. Милләтнең төп күрке- тел һәм моң. Тел милләт белән туа, үсә һәм аның иң ышанычлы һәм кадерле сердәше, юлдашы һәм юанычы булып яши. Күп гасырлар буе телебез үсеп, шомарып килгән һәм шул процесста сүзләр кыскара, җыйнаклана төшкән. Нәтиҗәдә сүзләрнең күпчелеге бер генә иҗекле булып калган.Сүзләрнең кыскалыгына, җыйнаклыгына, камиллегенә караганда татар теле нык шомарган бик борынгы тел булырга тиеш. Шулай булгач, татар телен саклап калу татарларга гына түгел, ... Читать дальше »

Туган илкәй... Ни аһәңле, назлы исем! Сизәм анда болыннарның татлы исен, Ишетәм анда яфракларның серле шавын, Тау астында салкын чишмә чылтыравын Саклыйм аңа чын мәхәббәт сөю хисен, Алам аннан мәңге сүнмәс яшәү көчен! Туган илкәй... Бу исемдә язгы таңнар... Бу исемдә җанга рәхәт татлы моң бар. Бу исемдә киләчәгем һәм үткәнем, Туган халкым, туган илем, Туган телем. " И туган тел, и матур тел”- дигән Габдулла Тукай һәм шунда ук, матурлыгын сиздереп: "Әткәм- әнкәмнең теле!”- дип өстәгән. Бу сүзләрдә күңел назы, бөтен җаның- тәнең белән ярату, өзелеп әйткән тойгылар җанлана. Үз халкыңның улы һәм кызы булу өчен аның гореф-гадәтләрен, җыр-моңнарын, әкият-дастаннарын, күп гасырлы тарихын, әхлак, тәрбия тәртипләрен ана сөте белән сеңдереп үсү кирәк. Борын-борын заманнарда, әле язу сәнгате туганчы ук, сәләтле кешеләр төрле мәкаль-әйтемнәр, җыр-бәетләр, әкиятләр һәм мәзәкләр уйлап чыгарганар.Алар, телдән-телгә күчеп, әдәби яктан камилләшкәннәр, шома ... Читать дальше »

Ямьле минем туган ягым Кеше кайда гына яшәмәсен, кем генә булып эшләмәсен - күңеле белән ул үзен туган якларыннан аерылгысыз сизә. Башыңа кайгы килгәндә - кайгы-ларыңны уртаклашырга, матур җирләр, матур илләр күреп сокланганда - чагыштырып карарга, җиңүләргә ирешкәндә - уңышларыңны күрсәтергә, зур эшләргә көчең бетеп арып егылганда - өр-яңадан көч алырлык туган ягың кирәк. Туган ягың сине аңлый, бервакытта да кире какмый. Аналарга үз баласы гомер буе бала булып калган кебек, туган як өчен дә без бер бала. Ярата мин туган шәһәрем Алабуганы. Ул горур, ул мәгърүр. Ә бит ул гади бер өем түгел, ул—хәтер. Кама-Чулман елгасының уңъяк яры өстеннән офыкларга җәелеп киткән су өсләренә, урман-болынлыкларга багып мәгърүр Акмәчет утыра.Аңа җир өстендә әллә күпме тапкырлар алышынган ел фасылларының җил-давыллары, кар-яңгырлары ни дә, җәйге челлә эсселәрең һәм кышкы зәмһәрир суыкларың ни.Янәшәсендә бер-бер артлы ничәмә-ничә дистә буыннар яшәп киткән – мо ... Читать дальше »

   Без татарлар, туган телебез – татар теле.

    Татар теле... Тугач та иң газиз кешеңнән ишетә башлаган, күп гасырлык тарихы булган, Тукайлар, Каюм Насыйрилар нигез салган, 7 миллион халык сөйләшкән, дөньядагы иң дәрәҗәле 14 тел исәбенә кергән, чит илләрдә дә өйрәнелә торган, бүгенге көндә җитлеккән, камилләшкән, теләсә нинди катлаулы фәнне өйрәтергә мөмкинлеге булган, Моабитның таш диварлары эчендә дә тынмыйча, аның ... Читать дальше »

Өзелеп-өзелеп кенә әйтеп бирә Татар күңеле ниләр сизгәнен, Мискин булып торган өч йөз елда Тәкъдир безне ничек изгәнен. Габдулла Тукай. Гомерен милләткә багышлаган шагыйрь иҗатында милли мәсьәләләр үзәктә тора. Кайсы әсәрен алып карасак та, ул милли теманы читкә этәрмәде. Минем күңелемдә, Габдулла Тукай милли хисләр белән янып йөрүче шагыйрь булса,бүгенге көндә дә үзенең хикәяләре, мәкаләләре белән янучы иҗат кешеләре бар дияр идем. Язучылар татар милләтенең авыр язмышын дәүләтен югалткан халыкның мескенлеген чагылдыралар. Әйе, бүгенге көндә милләт өчен күп кенә язучылар,җәмагәть эшлекләре, укытучылар янып йөриләр. Безнең укытучыларыбыз да безгә дәресләрдә татар милли киемнәрне, гореф-гадәтләрне, милли бәйрәмнәрне аңлаталар. Дәрестән тыш чараларда без милли уеннар,фольклор белән танышабыз, милли бәйрәмнәрне мәктәпләрдә үткәрәбез.Һәр ел саен безнең мәктәптә "Туган тел” атналыгы була. Туган тел! Һәрберебез өчен газиз, кадерле сүз бу. Чөнки, ... Читать дальше »